KONUŞMACI VEYA MODERATÖR OLARAK KATILDIĞIM ZİRVE / PANELLER
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- WEBRAZZİ – NEW HR SUMMIT / 25.09.2019 / Konuşmacı
- HR DERGİ – ÇALIŞAN DENEYİMİ Zirvesi / 13.02.2018 / Konuşmacı
- HR DERGİ – SEÇME YERLEŞTİRME VE YETENEK YÖNETİMİ Zirvesi / 17.10.2018 / Konuşmacı
- HR DERGİ – İK-ONOMETR-İK Zirvesi / 15.05.2019 / Konuşmacı
- HARVARD BUSINESS REVIEW – İnsan Odaklı Dijital Dönüşüm / 28.03.2018 / Konuşmacı
- HARVARD BUSINESS REVIEW – İK ve Teknoloji: İnsanı Merkeze Koymak / 05.03.2019 / Konuşmacı
- MARKETING TÜRKİYE – Youth Talks / 07.10.2019 / Konuşmacı
- ODGERS BERNDTSON – CEOx1Day / 07.03.2019 / Keynote Speaker & Moderator
- MCT TÜRKİYE &NOW – Business & Tech Week / 8-10.05.2018 / Konuşmacı
- CROSSOVER – İş Dünyasının Geleceği / 05.09.2018 / Konuşmacı
- TAİDER – 6. ULUSAL AİLE İŞLETMELERİ ZİRVESİ / 03.11.2008
- DIGITAL TALKS – İŞ HAYATININ GELECEĞİ / 18.03.2018 / Key Note Speaker
- DIGITAL TALKS – ALBARAKA TÜRK DİJİTAL KÜLTÜR SOHBETLERİ / 30.10.2019 / Panelist
- PERYÖN – İNSAN YÖNETİMİ KONGRESİ 2018 / 01-02.11.2018 / Konuşmacı
- PERYÖN – İNSAN YÖNETİMİ KONGRESİ 2016 / 20-21.10.2016 / Konuşmacı
- ATO (ANKARA TİCARET ODASI) – Değişen İş Modelleri ve Dijital Çağın CFO’su / 19.12.2015 / Keynote Speaker
- IFS TÜRKİYE – IFS Gelecek Yatırımcıları Zirvesi / 27.11.2019 / Konuşmacı
- EDUPLUS – 1. MALİ İŞLER ZİRVESİ ve FİNANS YÖNETİCİLERİ ZİRVESİ / 20.06.2013 / Moderatör
- EDUPLUS – 2. MALİ İŞLER ZİRVESİ ve FİNANS YÖNETİCİLERİ ZİRVESİ / 19.06.2014 / Moderatör
- EDUPLUS – 3. MALİ İŞLER ZİRVESİ ve FİNANS YÖNETİCİLERİ ZİRVESİ / 22.10.2015 / Moderatör
- EDUPLUS – 4. MALİ İŞLER ZİRVESİ ve FİNANS YÖNETİCİLERİ ZİRVESİ / 27.10.2016 / Moderatör
- EDUPLUS – 5. MALİ İŞLER ve FİNANS YÖNETİCİLERİ ZİRVESİ / 2017 / Moderatör
- EDUPLUS – 6. MALİ İŞLER ve FİNANS YÖNETİCİLERİ ZİRVESİ / 2018 Moderatör
- EDUPLUS – 7. MALİ İŞLER ve FİNANS YÖNETİCİLERİ ZİRVESİ / 24.10.2019 / Moderatör
- EDUPLUS – 3. FİNANS ZİRVESİ / 28.03.2013 / Konuşmacı
- EDUPLUS – 4. FİNANS ZİRVESİ / 2014 / Moderatör
- EDUPLUS – 5. FİNANS ZİRVESİ / 26.03.2015 / Moderatör
- EDUPLUS – 6. FİNANS ZİRVESİ / 17.03.2016 / Moderatör
- EDUPLUS – 7. FİNANS ZİRVESİ / 16.03.2017 / Moderatör
- EDUPLUS – 8. FİNANS ZİRVESİ / 22.03.2018 / Moderatör
- EDUPLUS – 9. FİNANS ZİRVESİ / 2019 / Moderatör
- EDUWORKS – 13. LİDERLİK ZİRVESİ – Jeopolitik Finansve Türkiye’ye Etkileri / 14.04.2016 / Konuşmacı
- CFO SUMMIT 2018 – EN ETKİN 50 CFO / Moderatör
- CHRO SUMIMIT 2018 – EN ETKİN 50 CHRO / Moderatör
- KALDER – MÜKEMMELLİĞİ ARAYIŞ SEMPOZYUMU / 26.05.2011 / Konuşmacı
- BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ – EXECUTIVE MBA MEZUNİYET TÖRENİ / 28.07.2015 / Keynote Speaker
- İSTANBUL YATIRIM AJANSI – Lansman Toplantısı / 17.02.2020 / Moderatör
- KOÇ ÜNİVERSİTESİ – Uluslararası Program: GNAM / 07.03.2019 / Moderatör
- ORACLE – Dijital Çağda Modern Finans ve CFO’nun Rolü / 14.04.2015 / Moderatör ve Konuşmacı
- ITELLIGENCE / DELOITTE – PERAKENDE CFO’LARI YUVARLAK MASA TOPLANTILARI / Moderatör
- DELOITTE TURKEY – CFO ROUNDTABLES / Moderatör
- DELOITTE TURKEY – NEXT GENERATION TALKS / Moderatör ve Konuşmacı
ONLINE CANLI YAYINLAR / ZİRVELER
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- MARKETING TÜRKİYE – EX İÇİN SIRADAKİ ADIM (ÇALIŞAN DENEYİMİ) / 24.06.2020 / (Youtube) / Konuşmacı
- HARVARD BUSINESS REVIEW – İŞİN GELECEĞİ: Uzaktan Çalışma Sisteminde Organizasyonel Dayanıklılığı Korumak / 10.04.2020 / (Instagram) / Keynote Speaker
- MARKETING TÜRKİYE – COVID19 Sonrasında Şirketleri, Liderleri, Devletleri, Çalışanları ve Uluslararası Organizasyonları Neler Bekliyor? / 17.04.2020 / (Youtube) / Keynote Speaker
- KARİYER.NET – İŞİN GELECEĞİ / 30.04.2020 / (Youtube-Facebook-Instagram-Twitter) / Keynote Speaker
- WEBRAZZİ – NEW HR SUMMIT / Çalışan Deneyiminin Geleceği / 22.09.2021 / Konuşmacı
- HR DERGİ – İÇ İLETİŞİM ZİRVESİ / 03.11.2020 / Konuşmacı
- İTO – SANAL VE HİBRİD ÇALIŞMA MODELLERİNE GEÇİŞTE BAŞARININ ANAHTARI / 27.07.2021 / Konuşmacı
- EGİAD – İŞ HAYATINDA Y VE Z KUŞAĞI / 25.10.2021 / Konuşmacı
- KÜRESEL UMUT FESTİVALİ – Herkes İçin Sağlık: Pandemide Toplum ve Çalışan Sağlığını Yönetmek / 13.04.2021 / Moderatör
- CHRO SUMIMIT 2021 – EN ETKİN 50 CHRO / Moderatör
- JCI İzmir – YENİ NESİL LİDERLİK / 29.06.2021 / Konuşmacı
- KALDER (Ankara) – 10. İnsan Kaynakları Zirvesi: Sürdürülebilir Yetenek Yönetimi / 10.06.2021 / Konuşmacı
- EDUPLUS – 2. İnsan Kaynakları Yönetimi ve Dijitalleşme Online Zirvesi / 25.06.2020 / Moderatör
- EDUPLUS – 4. İnsan Kaynakları Yönetimi ve Dijitalleşme Online Zirvesi / 08.04.2021 / Moderatör
- ORACLE – İŞ HAYATINDA ÇEŞİTLİLİK VE KAPSAYICILIK / 30.03 2021 / Keynote Speaker / Panelist
- DISCOVER THE TALENT – İnsan Kaynaklarının Geleceği: Kahraman İK Pandemiye Karşı / 24.05.2021 / Konuşmacı
- TEGEP – Dijital Zirve / 22.05.2020 / (Youtube) / Konuşmacı
- BMI – CHRO Summit: CHRO’lar Kendilerini Nasıl Bir Sürece Hazırlamalı / 29.05.2020 / (Zoom) / Konuşmacı
- DR. SERTAÇ DOĞANAY – Dijital Dönüşüm ve Geleceğin Yetkinlikleri / 01.06.2020 / (Linkedin-Youtube-Facebook-Twitter-TwitchTV) / Konuşmacı
- ST Endüstri Radyo – 2020 Deloitte Global İK Trendleri Araştırması / 04.06.2020 / Radyo Yayını / Tek Konuk
- Deloitte’la İŞİN GELECEĞİ SOHBETLERİ / Yeni Normalde Sınırlar Ötesi Görevlendirmeler / 03.06.2021 / Moderatör
- Deloitte’la İŞİN GELECEĞİ SOHBETLERİ / Pandemi Sonrası İş Mevzuatındaki Değişiklikler ve Çalışanlar Üzerinde Olası Etkileri / 11.06.2021 / Moderatör
- Deloitte’la İŞİN GELECEĞİ SOHBETLERİ / İK Fonksiyonlarını Bekleyen Yeni Riskler / 17.06.2021 / Moderatör
- Deloitte’la İŞİN GELECEĞİ SOHBETLERİ / Şirket Satın Alırken İşgücü Perspektifi / 24.06.2021 / Moderatör
- Deloitte’la İŞİN GELECEĞİ SOHBETLERİ / Alternatif İşgücünü Oluştururken Dışkaynak Kullanımının Önemi / 01.07.2021 / Moderatör
- Deloitte’la İŞİN GELECEĞİ SOHBETLERİ / İş Hayatında Cinsiyet Eşitliğinin Önemi / 18.10.2021 / Moderatör (Konuk: EBRD)
TV PROGRAMLARI
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- BEIN SPORTS – Futbol kulüplerinde, finansal başarı sportif başarıyı getiriyor mu?
- BEIN SPORTS – Deloitte Futbol Para Ligi
- TİVİBUSPOR – Koronavirüsün Futbol Ekonomisine Etkisi (2020)
- TİVİBUSPOR – Avrupa Futbol Ekonomisinde Son Gelişmeler (2020)
- TİVİBUSPOR – Türk Futbol Ekonomisinde Son Gelişmeler (2021)
- TİVİBUSPOR – Deloitte Futbol Para Ligi 2021
- BJK TV – Deloitte Futbol Para Ligi – Beşiktaş Değerlendirmesi
- BJK TV – Deloitte Para Ligi’nde son durum nedir?
- SPORTSTV – 2021’e Başlarken Avrupa ve Türk Futbolu
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – Futbol kulüplerinin finansal durumu
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – Globalde ve Türkiye’de futbol ekonomisi
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – Süper Lig yayın ihalesi hakkında beklentiler ve merak edilenler
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – Dört büyüklerin mali durum değerlendirmesi
- APARA TV – SPOR EKONOMİSİ – Deloitte Futbol Para Ligi 2019
- APARA TV – SPOR EKONOMİSİ – Deloitte Futbol Para Ligi 2020
- APARA TV – İŞTE İNSAN – İş Hayatında Y ve Z Kuşakları (2021)
- ASPOR – 2020/21 Sezonu Lig Şampiyonluğunun Finansal Katkısı
- CNN TÜRK – İşletme Rehberi
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – İŞİN GELECEĞİ
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – KORONAVİRÜS DÖNEMİNDE LİDERLİK
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – BRICS
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – Şirket içerisinde CFO’ların yeri ve CFO 2017 ajandası
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – Yeni CFO Anket sonuçları
- BLOOMBERG HABERTÜRK TV – CFO’ların 2017 beklentileri
- TV24 – PLATİN İŞ KİTAPLARI ÖDÜLLERİ
- TRT HABER TV PROGRAMI – Girişimci Kadınlar: Sibel Türker (Konuk)
- HT LIVE –Sefer Yüksel – Deloitte Futbol Para Ligi 2019
FİRMALARA ÖZEL ZİRVE / PANELLER
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- BORUSAN HOLDİNG (İstanbul) – Yöneticiler Zirvesi / 23.11.2017 / Konuşmacı
- KOÇ TOPLULUĞU ŞİRKETLERİ – 2020 Global Human Capital Trends / 04.06.2020 / (Webinar) / Key Note Speaker
- UNILEVER – Finance Team: Light the Spark Session: Worklife After COVID_19 / 25.06.2020 / (Online) / Key Note Speaker
- SCHNEIDER ELECTRIC – Turkey Pulse 2021 (Yöneticiler Etkinliği): Yeni Nesil Liderlik / 05.03.2021 / (Online) / Key Note Speaker
- ING BANK – Fireside Chat / Dönüşen Çalışma Kültürü & İşin Geleceği / 19.10.2021 (Online) / Key Note Speaker (DigitalTalks – Ozan Tatar moderasyonunda)
- CHANEL TÜRKİYE (İstanbul) – Finance in a Digital World / 20.06.2019 / Key Note Speaker
- ENERJİSA – EBRD / Toplumsal Cinsiyet Eşitliği / 11.03.2021 / (Online) / Panelist
- ANADOLU GRUBU (İstanbul) – Digital Finance / 22.09.2017 / Key Note Speaker
- OYAK GRUBU (Ankara) – HR Coordination Meeting / 28.07.2017 / Key Note Speaker
- TOFAŞ (Bursa) – İK Zirvesi / 30.09.2016 / Key Note Speaker
- TOFAŞ (İstanbul) – İK Zirvesi / 06.09.2019 / Konuşmacı
- ROCHE – Finance & IT Teams Meeting – İşin Geleceği ve Pandemi Sonrası Çalışma Hayatı / 11.08.2020 / Key Note Speaker
- TÜRK TELEKOM GRUBU (Antalya) – 10.07.2010 / Key Note Speaker & Moderator
- DEFACTO FİNANSAL DÖNÜŞÜM WORKSHOP / Speaker & Moderator
- TBB – Türkiye Bankalar Birliği – iK Trendler / 17.01.2017 / Key Note Speaker
- TURKCELL – Deloitte Küresel İK Trendleri / Key Note Speaker & Moderator
- KOÇ FİNANS – Deloitte Küresel İK Trendleri / Key Note Speaker & Moderator
- KOÇ SİSTEM – Deloitte Küresel İK Trendleri / Key Note Speaker & Moderator
- BEŞİKTAŞ JİMNASTİK KULÜBÜ (BJK) – Spor Kulüplerinde Bütçe / Key Note Speaker
- İEİS – COVID_19 Sonrası Çalışma Hayatına Hazırlık / 18.06.2020 / (Webinar) / Key Note Speaker
- COORBIZ – İşin Geleceği ve Yeni Normalde Çalışma Hayatı / 18.06.2020 / (Webinar) / Key Note Speaker
JÜRİ VE DEĞERLENDİRME KURULU ROLLERİ, MENTORLUKLAR
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- CFO SUMMIT 2017 – EN ETKİN 50 CFO / Jüri (Danışma Kurulu) Üyesi
- CFO SUMMIT 2018 – EN ETKİN 50 CFO / Moderatör ve Jüri (Danışma Kurulu) Üyesi
- CHRO SUMMIT 2018 – EN ETKİN 50 CHRO / Jüri (Danışma Kurulu) Üyesi
- CHRO SUMMIT 2021 – EN ETKİN 50 CHRO / Jüri (Danışma Kurulu) Üyesi
- İTÜ ÇEKİRDEK KULUÇKA MERKEZİ – MENTOR
- DELOITTE EĞİTİM VAKFI (DEVAK) – MENTOR
- 8. PERYÖN İNSANA DEĞER ÖDÜLLERİ / 2016 / Deloitte Değerlendirme Ekibi Lideri
- 9. PERYÖN İNSANA DEĞER ÖDÜLLERİ / 2017 / Deloitte Değerlendirme Ekibi Lideri
- 10. PERYÖN İNSANA DEĞER ÖDÜLLERİ / 2018 / Deloitte Değerlendirme Ekibi Lideri
- 11. PERYÖN İNSANA DEĞER ÖDÜLLERİ / 2019 / Deloitte Değerlendirme Ekibi Lideri
- 12. PERYÖN İNSANA DEĞER ÖDÜLLERİ / 2020 / Deloitte Değerlendirme Ekibi Lideri
- FARKLI AİLE ŞİRKETLERİNE (1., 2., 3. KUŞAK) MENTORLUK
- DENEYİMLİ PROFESYONELLERE MENTORLUK
- TERS (REVERSE) MENTORLUK
GERÇEKLEŞTİRDİĞİM DİĞER SUNUMLAR VE MODERASYONLAR:
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- ÜNİVERSİTE SUNUMLARI: Boğaziçi, Koç, Özyeğin, İTÜ, Bilgi, İstanbul, TOBB ve Diğer Üniversiteler
- ORACLE ETKİNLİK SUNUMLARI
- SAP ETKİNLİK SUNUMLARI
- Deloitte – Itelligence Perakende CFO’ları Toplantıları / Moderatör
- Deloitte Next Generation Talks / Moderatör ve Konuşmacı
- Deloitte CFO Roundtables / Moderatör ve Konuşmacı
- TBB – İstanbul Finans Merkezi – Arama Konferansı
- İBB – Yatırım Ajansı Lansmanı – Arama Konferansı
YAZDIĞIM KİTAPLAR
- TÜRKİYE’NİN CFO’LARI – 2014 (Foo Yayınları)
- FANATİK ROMANTİK İŞKOLİK – 2013 (İkinci Adam Yayınları)
HAZIRLADIĞIM RAPORLAR
Temel Konular: İnsan Kaynakları ve Yetenek Yönetimi – İşin Geleceği – Futbol Endüstrisi – Aile Şirketleri ve Kurumsallaşma – CFO’lar ve Finansal Dönüşüm – Jİnşaat / Gayrimenkul – ERP ve Kurumsal Uygulamalar
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- 2021’e Başlarken Avrupa’da ve Türkiye’de Futbol Ekonomisi / Ocak 2021
- Türkiye’de Aile Şirketleri İçin Kurumsal Yönetim: Neden ve Nasıl Uygulanmalı? – TAİDER / Kasım 2021
- COVID-19 Sonrası Yeni Çalışma Hayatına Hazır mısınız? / Temmuz 2020
- Bildiklerinizi Unutun – Çalışan Deneyimi 201 / Mayıs 2020
- İşin Geleceği: Uzaktan Çalışma Sisteminde Organizasyonel Dayanıklılığı Korumak / Nisan 2020
- COVID-19: Çalışanlara ve Çalışma Hayatına Olası Etkileri / Mart 2020
- Deloitte Futbol Para Ligi 2018: Meraklısı İçin Notlar… / 2019
- Avrupa CFO Anketi – Türkiye Sonuçlarının Analizi Deloitte Türkiye CFO Serisi 2017 / 1
- Bir Futbol Kulübünde CFO Olmak – Deloitte Türkiye CFO Serisi 2016 / 3
- Globalleşen Türk Firmalarında CFO’ların Öncelikleri – Deloitte Türkiye CFO Serisi 2016 / 2
- Kariyer dünyasında CFO’nun yeri – Deloitte Türkiye CFO Serisi 2016 / 1
- Değişen İş Modelleri ve Dijital Çağın CFO’su – Deloitte Türkiye CFO Serisi 2015 / 2
- Performans yönetiminde finans fonksiyonunun rolü – Deloitte Türkiye CFO Serisi: 2015 / 1
- Vergi incelemelerinde CFO’lar nelere dikkat etmeli? – Deloitte Türkiye CFO Serisi: 2014 / 1
- TÜRKİYE’NİN İNŞAAT LİDERLERİ 2010 (Türkiye Müteahhitler Birliği & Deloitte) / Şubat 2011
- Milenyum Sonrası CFO: Son 10 yıla damgasını vuran 10 temel unsur / Ekim 2010
- CFO Nedir?: Ezberi bozuyoruz / Mayıs 2010
- Dengenin ve zamanlamanın önemi: Dalgaların arasında CFO’lar / Aralık 2009
- Yarının CFO’ları / Eylül 2008
- Deloitte Maps for Real Estate in Turkey / 2008
- Yönetim Kurullarının ve Yöneticilerin İşletmelerinin Sağlığı Hakkında Bildikleri ve Bilmedikleri / 2008
- CFO’ların Değişen Rolü / Eylül 2007
- Deloitte European CFO Surveys (Deloitte Avrupa CFO Anketleri)
- Deloitte Global Human Capital Trends Surveys (Deloitte Küresel İK Trendleri Araştırmaları)
DÜZENLİ YAZAR OLARAK MAKALELER YAZMIŞ OLDUĞU MECRALAR
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- BloombergHT, Marketing Türkiye, CFO World Magazine, Dünya Gazetesi, PY DERGİ (PERYÖN), Finans Dünyası, Strategy (Akfen Holding yayını), FBR Family Business Review (Deloitte Türkiye Yayını), The Deloitte Times (Deloitte Türkiye Yayını)
KAPAK DOSYASI, RÖPORTAJ VE HABERLERİMİN YAYINLANDIĞI BASILI MECRALAR
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- FORTUNE, CAPITAL, PLATIN, BUSINESS WEEK, TURKISH TIME, MARKETING TÜRKİYE, HR DERGİ, EKONOMİST, PARA DERGİSİ, BUSINESS LIFE, DÜNYA, HÜRRİYET, HÜRRİYET İK, HABERTÜRK, INBUSINESS, NEWSWEEK, MİLLİYET, SABAH, SÖZCÜ, FOUR FOUR TWO, SOCRATES, SERENCEBEY, LPM DERGİ, İNŞAAT VE YATIRIM, ŞANTİYE, FİNANS DÜNYASI, TİDE, CFO WORLD MAGAZINE…
KAPAKTA YER ALDIĞIM MECRALAR
(Sadece bazılarına yer verilmiştir.)
- CFO WORLD MAGAZINE
- PARA DERGİSİ
- LPM DERGİ
- TELEGRAPH (OXYGEN CONSULTING)
Her x-jenerasyonu vatandaşımızın okul hayatında unutamadığı, adeta efsane olmuş bir ifade vardır: “Türkiye, dünyada kendi kendine yetebilen 7 ülkeden biridir”.Kulağa son derece güzel gelen bu söylemin altı ise, tam doldurulamamıştır. Acaba “kendi kendine yetebilirlik” ile tam olarak kast edilen nedir? Şahsen merak ettiğim şeylerden biri de, diğer 6 ülkenin hangileri olduğu idi.
Sonuçta birçok kişi bunu haliyle “gıda üretimi”ne yordu. Gıdanın da özellikle tarımla ilgili kısmına. Dönem dönem bu söylemin tekrar popüler hale gelmesinin ise birçok sebebi var. Bunların içinde GSYH’da tarımın payının hızla azalması; net ihracatçı olduğumuz bazı ürünlerde bir anda önemli bir ithalatçı haline dönüşmemiz; dünya ticaretinde işlenmiş gıdanın katma değer sonucu artan ağırlığı; Avrupa Birliği üyeliği sürecinde Türk tarımının, bilhassa teşviklerin sürekli sorgulanması; üretimde verimlilik konusunda gelişime duyulan ihtiyaç ve bunun karşılığında insan sağlığı ile ilgili endişeler sayılabilir.
Belki de ilk sorulması gereken soru, “Türkiye’nin halen bir tarım ülkesi olup olmadığı”dır. Tarımın GSYH’daki payı %9,3 (2012). Bu rakam tahmin edebileceğiniz gibi gelişmiş ülkelerinkine göre yüksek, gelişmekte olan ülkelerinkiler ile benzer. Bu tabloya bakıp da “Türkiye bir tarım ülkesidir” çıkarımı yapmak yerinde olmaz. Tarımın ekonomideki ağırlığına bakıldığında; ülkemiz ne ilk ne de son sıralarda. Sektörün büyüme oranına bakıldığında da keza öyle… Yarattığı istihdamı da düşünürsek halen ekonominin can damarlarından biri; ama eskisi kadar odaklı da değiliz tarıma. Örneğin, ekili alanlar 2008-12 gibi kısa bir dönemde kayda değer oranda (%3) küçüldü. İstihdama ise daha geniş bir zaman diliminde bakalım: 2000-2012 yılları arasında çiftçi sayısı 7.8’den 6.1 milyona inmiş. Söz konusu döneme baktığımızda buğday, mısır, arpa, ayçiçeği gibi birçok tarla ürününün üretim miktarları yükselirken; sebzelerde üretimi artan da var, azalan da. Meyvelerde, zeytinde, çayda bariz üretim artışı görülüyor. Kuşkusuz meyve suyu, zeytinyağı gibi işlenmiş gıda ürünlerinin üretimindeki artış ve ihracat iştahı bu trendi destekler nitelikte. Belki de en merak edilen şey “Organik tarımın nereye koştuğu”. Ekili alandaki %420’lik artışa paralel bir şekilde, organik bitkisel üretim bu 4 senelik zaman diliminde tam %330 artmış.
Türkiye dünya üretiminde fındık, incir, kayısı, kirazda 1. sırada. Kestane, karpuz, kimyonda 2. sırada. Elma, çilek, salatalık, fıstıkta ise 3. durumda. Fasulye, nohut, zeytin, çay, domates, patlıcan, ıspanak, ceviz, vanilya üretiminde de ilk 5’de yer alıyor. Üzüm, portakal, şeftali, badem, limon, kivi, soğan, çavdar, arpa ve buğday ise ilk 10’da olduğu ürünlerin sadece bir bölümü. Ama belki de işin daha ilginç tarafı, Avrupa Birliği’ndeki bazı büyük ülkeler (özellikle İspanya, İtalya ve Fransa) başta olmak üzere; sebze-meyve-kuruyemiş-tahıl üretiminde ilk 10 sırada azımsanmayacak bir “gelişmiş ülkeler” ve “BRIC” ağırlığı var. Türkiye dünyada toplam tarım üretiminde değer olarak 8. sırada. Üzerinde yer alan 7 ülke ise BRIC ülkeleri ile ABD, Endonezya ve Japonya.
Gelelim şu kendi kendine yeten 7 ülke konusuna. “Kişi başına düşen günlük kalori arzı” diye bir ilginç istatistik var ve ülkemiz gerçekten de ilk 7’de! (5. Sıradayız) Diğerlerini de sayayım: Avusturya, ABD, Belçika, Kuveyt, Yunanistan ve İrlanda. Belki de bu veya benzer bir argümana dayalı bir söylemdi yıllar önceki. Ama artık küresel ekonomide ülkeler sadece kendilerine değil, dünya pazarına yetmeye bakıyor. Hele hele dış ticaret dengesindeki hassasiyet ve artan nüfus bir arada olunca…
Dış ticaret açığından mustarip olduğumuz için bu gözle bakarsak; 2012 yılı Tarım-Gıda Ürünleri ihracatımızın, ithalatımızı karşılama oranı yüzde 144. Ancak tarımsal hammaddeler de dikkate alınırsa %98. 2002 senesinde bu oranlar sırası ile yüzde 192 ve yüzde 102’imiş. Sanırım bu da trend hakkında bizlere bir fikir verecektir.
Hangi ürünleri üretmek daha ön plana çıkıyor peki? Çok amaçlı kullanımı olan (endüstri bitkileri vb.), dünya piyasasında aranılan, rekabet avantajımız olan, hem iç hem dış piyasaya hitap edebilen ürünleri üretmeliyiz tabii ki. Sadece ham veya taze değil; işlenmiş gıda ürünlerine de odaklanmalıyız. Ve tabii ki tüm bunların ötesinde varsa yoksa verimlilik…
Öte yandan güzel gelişmeler de oluyor muhtemelen büyük çoğunluğun haberdar olmadığı. Örneğin soya fasulyesi üretiminde dünyada ilk 10’da değiliz. “O kadar üründe destan yazmışız; soyada yazmasak ne fark eder?” diyebilirsiniz. Yanıtı basit: 2005-12 yılları arasında soya fasulyesinin fiyatı dolar bazında yüzde 144 arttı. Soya yağındaki fiyat artışı ise yüzde 133…
Ancak 2010 yılı verilerine göre dünyadaki en verimli soya fasulyesi çiftlikleri hektar başına 3.7 ton üretim ile Türkiye’dekilerdi. Tabii bu yeterli değil. Aynı dönemde fiyatı en çok artan diğer tarım ürünleri mısır, buğday, palmiye yağı, şeker, çay, pirinç, hindistancevizi yağı, kahve, kakao. Ve daha önce paylaştığım rakamları da hatırlarsak; bunların çok azında ülkemiz önde gelen üreticiler arasında. O yüzden ne kadar ürettiğimiz kadar, ne ürettiğimiz ve nasıl ürettiğimiz de önemli. Doğru tarım politikaları ve stratejileri, hepimizin geleceği için kritik…